از سنگ تراشی مسجد جامع یزد تا خلق بشقاب های حکاکی شده - عاشقان علم الکترونیک

حسین زارع بیدکی، جوان 21 ساله مهریزی جوانترین سنگ تراش حرفه ای استان یزد است که یادگیری این حرفه را از پدرش به ارث برده و علاوه بر نقاشی به عنوان رشته تحصیلی اش و به عکاسی به عنوان علاقمندیش، به هنر سنگ تراشی به یادگار مانده از میراث خانوادگی می پردازد.

او که یادگیری این هنر ارزشمند را مدیون آموزش های پدر و پدربزرگش می داند، به خبرنگار خبرنگاران گفته، پدربزرگش از سنگ تراشان مشهور استان است که تمام عمرش را صرف این کار و هنر نموده است.

زارع بیدکی از 15 سالگی به طور جدی وارد این هنر شده و علاقه زیادی به این حرفه دارد، عاشقانه در این هنر فعالیت می نماید و علاوه بر سنگ تراشی در زمینه حکاکی، حجم سازی و مجسمه سازی نیز فعالیت می نماید.

حالا او در سنگ تراشی به عنوان حرفه اصلی، در کوشش برای ادغام آن با دیگر هنرها و طرح ها و نقوش مدرن است تا علاوه بر ایجاد فرم های جدید در این هنر مانند کاسه ها و بشقاب های حکاکی شده و مزین، ابداعاتی ایجاد کند.

این سنگ تراش با اشاره به این که علاقه هنرمندان سنگ تراش بیشتر به مجسمه سازی معطوف است، معتقد است: در بخش هایی از رشته دانشگاهی حجم به هنر سنگ تراشی نیز پرداخته می گردد اما به دلیل سختی کار و خطرناک بودن آن، کمتر افراد به این هنر متمایل می شوند و نسبت به مجسمه سازی علاقه بیشتری نشان می دهند.

وی افزود: خوشبختانه اساتید و هنرمندان خوبی در استان یزد به سنگ تراشی مشغول هستند و می توانند این هنر را به علاقمندان آموزش دهند اما برخلاف تصور، احیای این هنر زیاد به آموزش وابسته نیست چرا که سختی آن باعث می گردد، کمتر افراد در آن دوام بیاورند.

زارع بیدکی از برگزاری ورکشاپ ها و کارگاه های آموزشی این هنر از سوی پدر و پدربزرگش خبر داده و گفته، البته قرار است با حمایت اداره کل میراث فرهنگی نیز ورکشاپی در این رابطه برگزار گردد که قطعا تاثیر زیادی در جذب دوستداران هنر سنگ تراشی خواهد داشت چرا که حکاکی نقش های اسلیمی و کتیبه ای نیز آموزش داده خواهد شد.

وی، ساخت هاونگ ها و کتیبه های قدیمی را یکی از مهمترین راهکارهای احیای سنگ تراشی سنتی و دستی دانسته و گفته، حدود 700 سال پیش، کتیبه ها و هاونگ هایی مزین به دعاهای شفابخش برای استفاده در عطاری ها ساخته می شد یا برای خانه ها به دعاهای رزق و روزی آراسته می شدند و مردم نیز اعتقاد زیادی به آنها داشتند.

او ضمن متفاوت خواندن کاربرد و مصارف هاونگ ها و کتیبه های سنگی از دیرباز تاکنون، از پیش قدم شدنش برای احیای آنها بسته به نوع کاربردهایشان گفت؛ این جوان سنگ تراش علاوه بر آن، در ساخت سنگ های صنعتی از جمله سنگ حلوا ارده گیری نیز از هنر سنگ تراشی استفاده می نماید.

زارع در بازار کار هنر دستی سنگ تراشی به صورت نسخه ای و سفارشی کار می نماید و بیشتر سفارش هایش نیز به فراوری سنگ های صنعتی مانند سنگ قرمز حلوا ارده گیری محدود می گردد.

او معتقد است که هر چند بن مایه و متریال اصلی سازه های شهرمان خشت و کاهگل است اما سنگ نیز می تواند در نمادها و المان های این شهر جهانی کاربرد بیشتری پیدا کند چرا که ایجاد حجم ها و مجسمه های سنگی در سطح شهر به دلیل سازگاری بیشتری که با سازه اصلی بافت های تاریخی دارد می تواند منجر به ایجاد المان هایی پایدارتر و با مقاومت بالاتری در شهر یزد گردد.

پیش از این نیز علی زارع بیدکی، پدر جوان ترین سنگ تراش یزد که خود نیز از سنگ تراشان یزد است به خبرنگاران گفته بود، پسرش باید راه پدر را ادامه دهد تا این هنر و میراث ارزنده زنده بماند ولی با این حال در کنار فعالیت در این پیشه، به علت به صرفه نبودن درآمد آن برای گذران زندگی، در مهریز یک آتلیه دارد و به کار عکاسی نیز مشغول است.

او ادامه داده، هر چند این هنر را به عنوان میراث خانوادگی و اجدادی حفظ نموده و به طور جدی دنبال می نماید اما درآمد آن برای امرار معاش به صرفه نیست.

وی، حمایت و توجه میراث فرهنگی را انگیزه ای برای تداوم این هنر می داند و می گوید: حتی فکرش را هم نمی کردم اداره کل میراث فرهنگی پیگیر باشد و پدر را برای مرمت دست سازه های 75 سال پیش خود فرا بخواند و گویا همین عامل دلگرمی و انگیزه ای برای ادامه دادن و فعالیت بیشتر در این هنر دست و موروثی است.

این سنگ تراش جوان مهریزی با بیان این که این هنر بسیار سخت است، تصریح می نماید: هر چند سنگ تراشی برای احیا و زنده ماندن قابل آموزش دادن است اما هنر سختی محسوب می گردد و شاید 20 درصد از هنرجویان علاقه مندی خود به فعالیت در این حرفه را حفظ نمایند.

وی از پسرش نیز به عنوان یکی از میراث داران این هنر یاد می نماید و می گوید: پسرم نسبت به من، علاقه بیشتری به این هنر دارد و کارهای حکاکی سنگ را نیز انجام می دهد، او 21 ساله و جوانترین سنگ تراش استان است و شش سال سابقه فعالیت در این حرفه را دارد.

علی زارع بیدکی از آثار فرزندش به هاونگی هشت ضلعی اشاره می نماید که در هر ضلع آن، کتیبه ای باستانی نقش بسته است.

وی در ادامه صنعتی شدن این هنر را یک ضعف می داند و می گوید: هرگز دستگاه نمی تواند در این صنعت جایگزین سازه های دست ساز گردد و سنتی کار کردن در این هنر، اهمیت زیادی دارد.

به گزارش خبرنگاران، 75 سال پیش به عنوان استاد ماهر سنگ تراشی به خواست سید محمد وزیری متولی مسجد جامع کبیر یزد، از مهریز سنگ های سیاه را از دل معدن بیرون کشید و با دقت زیاد زمین خاکی مسجد جامع کبیر یزد را سنگ فرش کرد.

هنرمند سنگ تراشی که برای اولین بار مسجد جامع کبیر شهر یزد را سنگ فرش نموده، بعد از 75 سال دوباره به این مسجد جامع بازگشته تا سازه هایش را تعمیر کند؛ این هنرمند همان پدربزرگ جوانترین سنگ تراش یزد است، یعنب حسین زارع بیدکی.

پیرمرد که حالا 90 ساله است هنوز هم شعری را با لهجه یزدی زمزمه می نماید که در حین تعمیر مسجد جامع یزد می خوانده ... چند نفر بودیم پی زحمت کشی، هر شو روانه سوی معدنی/ چون رسیدی پای کوه بنشین و در کن خستگی/ گر نگویی تو در آن نام علی، اصلا نداری تو وجود آدمی/ بر خیز و برو سوی قله، چالی بزن/ گودی کن و باروت بریز سرتاسری/گردی پر کنی، با کبریت آتش زنی/...

او که حالا پس از 75 سال گذر زمان، دوباره به مسجد جامع آمده تا دست مایه خود و سه شاگردش را دوباره مرمت کند، به خبرنگار خبرنگاران پیش از این گفته: این شعر را از روز اول که برای سنگ فرش کردن مسجد جامع دست به کار شدیم، سرودم و خواندیم و از دل معدن، سنگ های سیاه را بیرون کشیدیم.

او اضافه می نماید: سنگ تراشی، کار سخت و پر خطری است، با استفاده از باروت، سنگ ها را از کوه و معدن جدا می کردیم و با سختی آن را بیرون می کشیدیم و سپس دست بکار پیکرتراشی، حجاری و حکاکی می شدیم .

محمود زارع بیدکی معروف به محمود سنگ تراش با اشاره به این که پدر و عمویش نیز از سنگ تراشان مشهور، ماهر و حرفه ای مهریز بودند، می گوید: هنر دستی و پیشه سخت سنگ تراشی را به عنوان شغل اصلی دنبال و از همین راه نیز گذران زندگی می کردیم. این هنر را به دلیل علاقه و برای جلوگیری از حذف و انزوای آن به فرزندانم نیز آموزش داده ام اما فرزندان عمویم ابراهیم در این هنر نماندند و سنگ تراشی را که کار سخت و تا حدودی کم درآمد است را ادامه ندادند.

محمود سنگ تراش که این پیشه را به عنوان میراث گرانبهایی در یزد می داند، می گوید: اجداد من همگی سنگ تراش بوده اند لذا من هم از 12 سالگی تاکنون که 90 ساله ام به این حرفه مشغول هستم و آن را برای پسر و نوه ام به جا گذاشته ام.

او در خصوص نحوه کارش در این هنر می گوید: سنگ ها را با باروت از معدن سنگی در مهریز جدا می کردیم به این طریق که با دست70 سانتی متر داخل سنگ را چال می زدیم و داخل آن را باروت و حدود 10 سانتی متر فیتیله قرار می دادیم و سپس میله ماشه را پس از آتش زدن می کشیدیم و به سرعت از آنجا دور می شدیم، پس از آن هم سنگ ها را می تراشیدم و جفت و جور می کردیم.

این سنگ تراش با افتخار از شغل سختش یاد می نماید و می گوید: در حال حاضر توان ادامه آن را ندارم و بیشتر فرزند و نوه ام را هدایت می کنم اما همواره جای چکش ها و تیشه های این هنر را بر جای جای بدنم به همراه دارم. البته جز مسجد جامع یزد، مکان های زیادی در طول این سال ها به دست من با سنگ آراسته شده اند و حتی سنگ حناسایی های مازاری را نیز من تراشیده ام.