رضاخان هنگام خلع از سلطنت به اندازه نیمی از مردم ایران پول داشت - عاشقان علم الکترونیک

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، 25 شهریور 1320 که نیروهای روس شوروی وارد تهران شدند، سلطنت رضاخان پس از 16 سال حکومت بر ایران به انتها رسید .

او پس از خلع از سلطنت نزدیک سه سال عمر کرد و در مرداد 1323 در محل تبعید خود در آفریقای جنوبی مُرد. این انتها زندگی مردی بود که سه سال قبل دست به دامان محمدعلی فروغی شد تا سلطنت در خاندان او ادامه پیدا کند و محمد رضا پهلوی را با رضایت انگلستان بر تخت نشاند، اما همای سعادت با کودتای سوم اسفند 1299 بر شانه های قزاق بی سواد نشست؛ طوری که حتی نزدیک ترین افراد خاندان پهلوی اذعان داشتند .

محمد رضا پهلوی می نویسد: سختی و مشقت زندگی، از دست دادن پدر در دوران کودکی و نبودن وسیله باعث شد که رضاشاه به مدرسه نرود و خواندن و نوشتن را نیاموزد .

رضا در حدود 15 سالگی به خاطر فقر و سختی معیشت و به تشویق دایی اش به قزاقخانه پیوست و در ماموریت های نظامی متعددی در نقاط مختلف کشور شرکت داشت. در جنگ با رحیم خان چلبیانلو در اردبیل تحت فرماندهی جعفرقلی خان سردار اسعد بختکمک حضور داشت و در سال 1290 که سالارالدوله می خواست حکومت تهران را ساقط کند و برادرش محمد علی شاه را دوباره به سلطنت برساند، رضا قزاق در لشکری که با فرماندهی فرمانفرما برای مقابله با سالار الدوله انجام گرفت، شرکت داشت و به علت انجام وظیفه خوب به درجه یکمی ارتقا یافت. در سال 1291 به خاطر مهارت در کاربرد شصت تیر به رضا شصت تیر معروف شد و به درجه سلطانی رسید .

در خراسان و قسمت های جنوبی و حدود جام و باخرز نیز ماموریت های مکرری داشت. همچنین مدتی در مشهد عضو قزاق های نگهبان بانک استقراضی بود. در دوران جنگ جهانی اول 1293 تا 1297 در همدان جز دسته تیراندازان و در سال 1296 فرمانده گردان پیاده هنگ همدان شد .

در همین سال کرنسکی رهبر حکومت موقت روسیه سرهنگ کلرژه را به عنوان فرمانده لشکر قزاق ایران به جای سرلشکر بارن مایدل منصوب و سرهنگ استاروسلسکی را برای معاونت او تعیین کرد .

پس از انقلاب اکتبر 1917 به رهبری لنین و حاکم شدن بلشویک ها بر روسیه رهبران این کشور تصمیم گرفتند از صحنه جنگ جهانی کنار بکشند. در پی این انقلاب و تغییر مواضع جدید آن در سیاست خارجی، انگلیسی ها به اضطراب افتادند که نیروی قزاق در این هنگام به عنوان عامل اجرای سیاست های روسیه تزاری در ایران مبادا به ابزاری در دست حکومت انقلابی تبدیل شود و منافع آن را در ایران به خطر بیندازند .

به همین علت برای بیرون آوردن لشکر قزاق از چنگ روس ها و تسلط بر آن به چاره اندیشی افتادند. افسری که برای کمک به استاروسلکی در نظر گرفته شد، سرهنگ فیلارتف فرمانده هنگ همدان لشکر قزاق بود. رضاخان در این ایام زیر نظر سرهنگ فیلارتف بود و به محاصره محل اقامت کلرژه پرداختند. بهار می نویسد: سرهنگ فیلارتف به من گفت چند بار به سرهنگ رضاخان گفتم کلرژه تقریباً بازداشت شده و نمی تواند بیرون برود. در اتاق را باز کن و داخل شو. او تردید داشت و می ترسید. در فکر کسی که در آن موقع این اندازه شهامت نداشت، چگونه تغییر اخلاق داده و اینک پادشاهی می کند؟ سرهنگ فیلارتف در را باز کرده و درون دفتر سرهنگ کلرژه رفته، فتح با صدای بلند سرهنگ رضاخان را به درون خوانده به ناچار به اتاق رفته است .

این سند تاریخی نشان می دهد مدعای تاریخ نگاری متاثر از رژیم پهلوی به خصوص کتاب برآمدن رضاخان (بر افتادن قاجار و نقش انگلیسی ها) نوشته سیروس غنی که از واقعه برکناری سرهنگ کلرژه به عنوان کودتای اول رضاخان نام می برد و برای او در آن واقعه نقشی مهم، اگر نه قطعی ادعا می کند به دور از واقعیت است .

اما نباید از دیده به دور داشت که گزینش رضاخان برای اجرای بخشی از این طرح و ایفای نقشی هر چند جزیی نمی تواند تصادفی باشد و حاکی از این بود که انگلیسی ها از رضاخان شناخت قبلی داشتند. این شناخت سال ها قبل توسط سردار محیی، عضو شبکه سری جامع آدمیت و برادر او میرزا کریم خان رشتی که از مهره های مهم انگلیس در ایران بودند، حاصل شد؛ به گونه ای که میرزا کریم خان رشتی واسطه ارتباط اردشیر جی با رضاخان شد .

رضاخان از مدت ها پیش با برخی از صاحب منصبان انگلیسی در ارتباط بود. بهار در این باره می نویسد: هرچند من تردید ندارم که سردار سپه قبل از کودتای سیدضیا با خارجیان ارتباط داشته است و ما شمه ای از آن را نوشتیم و بنابر روایت تلگرافچی اردوی قزاق مقیم منجیل سردار استاروسلسکی روسی به مشارالیه، در شکوه از دستایس انگلیسی ها بر ضد خودش، گفته هر شب رضاخان بعد از صرف شام زمانی صاحب منصبان در اردو استراحت می کنند سوار شده و به اردوی انگلیسی ها می رود و تا سحر و یا پاسی از شب در آنجا می ماند .

افزون بر این کالدون سفیر آمریکا در گزارشی می نویسد: رضاخان میرپنج که فرماندهی قزاق ها را به دست گرفته و در میسیون انگلیس و ایران (مربوط به قرارداد 1919) خدمت می کرد و عملاً جاسوس رئیس میسیون بود و در ماه های گذشته با انگلیسی ها در قزوین همکاری می کرد .

همچنین اردشیر جی یک هندی ایرانی تبار زردشتی است که خود و پدرش در دستگاه امپراطوری هند خدمت می کردند، از طرف نایب السلطنه هند به ایران راهی شد و حدود 40 سال در ایران برای استعمار انگلستان جاسوسی می کرد .

وی در وصیتنامه خود که تصویر وصتینامه در پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر موجود است درباره نخستین دیدار خود با رضاخان می نویسد: در اکتبر سال 1917 بود که حوادث روزگار مرا با رضاخان آشنا کرد و نخستین دیدار ما فرسنگ ها دور از پایتخت و در آبادی کوچکی در کنار جاده پیربازار بین رشت و طالش صورت گرفت... رضاخان سواد و تحصیلات آکادمیک نداشت ولی کشورش را می شناخت .

ملاقات های بعدی من با رضاخان در نقاط مختلف و پس از متجاوز از یک سال بیشتر در قزوین و طهران صورت می گرفت. پس از مدتی که چندان دراز نبود، حس اعتماد و دوستی دوجانبه بین ما برقرار شد .

او ترکی و روسی را تا حدی تکلم می کرد و به هر دو زبان به روانی دشنام می داد! به زبانی ساده، تاریخ و جغرافیا و اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران را برایش تشریح می کردم .

به این ترتیب رضاخان که از سال ها پیش تحت مطالعه و حتی آموزش مقام های اطلاعاتی و امنیتی انگلیس بود به اندازه ای مورد اعتماد آنها قرار گرفت که انتها با همکاری سید ضیا بازوی سیاسی کودتا مامور حساس ترین و مهم ترین برنامه انگلیس، یعنی کودتای سوم اسفند 1299 شد .

به قول اردشیر جی، سید ضیاءالدین طباطبایی وظایفی که به عهده داشت به خوبی انجام داد و محرک او هم خدمت به ایران بود، ولی شاید بیش از آنچه لازم و یا مطلوب بود تظاهر به همگامی با سیاست انگلیس می کرد. به همین دلیل مجبور به استعفا شد و رضاخان یکه تاز میدان شد و در نهایت در کمتر از 4 سال در 9 آبان 1304 به مقام پادشاهی رسید و 16 سال بر ایران حکومت کرد. او مجری عوامل استعمار شد، اما با وجود اعلام بی طرفی ایران در جنگ جهانی دوم مورد تهاجم متفقین قرار گرفت، ولی آنچه مهم است این است که رضاخان به هنگام استعفایش در سال 1941 ، بیش از 760 میلیون ریال ( 50 میلیون دلار) در بانک ملی سپرده داشت. او مبالغ هنگفتی نیز در بانک های خارجی ذخیره کرده بود .

به کمک اسناد و مدارک وزارت امور خارجه و خزانه داری آمریکا، اکنون می دانیم که رضا شاه مبلغی بالغ بر 20 تا 30 میلیون پوند 100 تا 150 میلیون دلار در لندن داشت که این مبلغ باورنکردنی در سال 1941 به پسر و جانشینش، محمدرضا پهلوی رسید .

همچنین به کمک اسناد و مدارک وزارت خزانه داری و بانک مرکزی آمریکا، امروز می دانیم که رضاشاه مبالغ هنگفتی نیز در بانک های سوییس و نیویورک داشت، که آنها را نیز فرزندانش به ارث بردند .

بر اساس آمار دارایی های خارجی در ایالات متحده (ژوئن 1941) می توانیم حدس بزنیم که کل دارایی های رضا شاه در آمریکا در حدود 18 و نیم میلیون دلار بوده است. اسناد و مدارکی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران افشا شد، نشان می دهد که رضا شاه مناطق وسیعی از ایران، شامل بیش از 6000 روستا و آبادی، را به تملک خود درآورده بود. نقشه ای که سفارت آمریکا در دهه 1950 تهیه کرده، نشان دهنده وسعت زمین های غصبی رضا شاه است .

برای ملموس تر شدن این ارقام، می توان اشاره کرد که قانون بودجه سال 1320 کل کشور که در 15 اسفند ماه 1319 به تصویب رسیده است، درآمد کشور را حدود 3600 میلیون ریال تعیین کرده بود و بر این اساس تنها مبلغی که رضاشاه در حساب لندن خویش داشته است، معادل نیمی از درآمد سالانه کشور بوده است .

منابع:

رضاشاه و بریتانیا؛ به روایت اسناد وزارت خارجه آمریکا، دکتر محمدقلی مجد، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی: ص 18

تاملی در کودتای 1299، سید مصطفی تقوی زمستان 1383

انتهای پیام ،