هنر قالی بافی؛ آشنایی با تاریخچه و روش بافت قالی - عاشقان علم الکترونیک

چنانچه مطالعه قسمتی خاص مد نظر شماست، با انتخاب عناوین ارائه شده به موضوع دلخواه خود برسید:

• قالی چیست؟
• تاریخچه ای از هنر قالی بافی
• نحوه بافت فرش

قالی چیست؟

قالی که با نام های دیگر مثل قالین، فرش و… هم نام برده می شود یک نوع پوشش برای کف زمین است که از الیاف پنبه، پشم و یا نخ و ابریشم بافته می شود. امروزه قالی ها به خاطر نقش های لطیف و زیبایی که داشتند به عنوان یک وسیله تزئینی هم کاربرد دارند.

تاریخچه ای از قالی و هنر قالی بافی

• با توجه به کشفیات و آثار به جا مانده، گفته شده است که هنر هایی مثل سبد بافی، نمد بافی، زیلو بافی، جاجیم بافی و گلیم بافی مقدمه ای بر ظهور هنر قالی بافی بوده است. باستان شناسان و محققان در ابتدا مهد فرش بافی را مصر معرفی کردند، ولی در سال 1949 با پیدایش اولین فرش ها به نام پازیریک در کوه های سیبری که توسط پروفسور رودنکو کشف شد، مهد قالی بافی را از سواحل رود نیل و دجله و فرات، به آسیای مرکزی تغییر مکان داد و ثابت کرد که مهد هنر فرش بافی در ایران بوده است.
• بعضی معتقدند که اولین بار چادرنشینان برای کف خاکی چادرهایشان چیزی شبیه فرش را اختراع کردند که می توان گلیم و قالیچه های پشمی را خاص آن دوران دانست.
• بعضی مطالعات بیان می نماید که ممکن است فرش توسط مصری ها یا چینی ها اختراع شده باشد.
• به دنبال جستجو های باستان شناسان روسی رودنکو و گربازنوف و در دره پازیریک کشف کردند که در پنج قرن قبل از میلاد هنر قالی بافی به اوج خود رسید و به فرش های گره دار معروف شدند.
• اولین سند موجود در رابطه با وجود فرش در بین سال های 244 تا 641 بعد از میلاد، در دست نوشته های چینی ها، مربوط به سلسله ساسانیان است.

بیشتر بدانید: هنر دارایی بافی چیست؟

قالی بافی در دوره تیموریان

به دلیل علاقه شاهرخ به این حرفه، صنعت قالی بافی توانست در دوره تیموریان پیشرفت زیادی کند. همچنین اوزون حسن، مؤسس سلسلهٔ آق قیلونون ها به این هنر توجه خاصی داشته است.

قالی در دوران صفویه

با توجه به آثار بر جای مانده از دوران صفویه به جرات می توان گفت که اوج هنر ایران، هنر هایی مثل کاشیکاری، قالی بافی منقش کاری در این دوران بوده است. به عنوان نمونه شاه طهماسب که از علاقمندان به هنر و از طراحان فرش زمان خود بود، هنرمندان عظیم را در تبریز به دور هم جمع کرد و به آن ها در هنرشان یاری قابل توجهی کرد تا به اوج برسند. در این دوران شاه عباس در اصفهان کارگاهی را برای فراوری فرش های نفیس ایجاد کرد و اصفهان را به یکی از مراکز عمده قالیبافی تبدیل کرد. پس از آن دستور داد که کارگاه هایی در مشهد، کاشان، شیروان، قره باغ، استر آباد، و گیلان دایر شود و فرش های نفیسی همچون فرش اردبیل، چلسی و فرش های زیبای دیگری زینت بخش موزه های دنیا شد.

آشنایی با هنر قالی بافی و نحوه بافت فرش

قالی بافی هم مانند دیگر هنر ها در هر منطقه و قومی شیوه خاص خود را دارد و همین امر موجب تفاوت در بافت و کیفیت آن ها می شود. چیزی که باعث تفاوت در نوع بافت فرش می شود، تفاوت در نوع گره هاست که در ادامه یک دستور العمل کلی از قالی بافی و انواع گره ها را ارائه خواهیم داد.

مواد اولیه مورد احتیاج برای قالی بافی

• پشم
• ابریشم
• پنبه
• نخ چله (نخ چله در سه نوع پنبه ای، ابریشمی، پشمی وجود دارد)؛ چله تار های تشکیل دهنده قالی یا فرش است که هر نخ پود از زیر آن به صورت یکی در میان عبور می نماید تا نقش فرش را رقم بزند.

ابزار های مورد احتیاج برای قالی بافی

• دار قالی: چهارچوبی که قالی روی آن بسته می شود و ابعاد آن بستگی به متراژ فرش دارد و در دو نوع دار افقی و دار عمودی وجود دارد.
• نقشه قالی: نقشه قالی همان طرحی است که قالی را از روی آن می بافند. نقشه ها با توجه به طرحشان دارای نام های مختلفی هستند که بعضی از آن ها عبارتند از: نقش حوضی، نقش گل هشت پر، نقش خراسانی، نقشه بوته سه گل.
• قلاب
• دفه: به آن دفتین هم می گویند و وسیله ای فلزی و بسیار سنگین است و برای کوبیدن گره های فرش استفاده می شود.
• کوجی: به میله یاریی پایه دار قالی گفته می شود و تا تمام شدن فرش روی دار باقی می ماند و بعد از بریدن چله برای درآوردن فرش آن را هم از کنار دار بر می دارند. قطر این میله بین چهار تا شش میلی متر است.
• شانه
• قیچی: قیچی هم یکی از ملزومات قالیبافی است. قیچی قالیبافی با قیچی های دیگر از نظر شکل و شمایل کمی متفاوت است. دسته این قیچی ها با محل برش آن فاصله دارد. دلیل این فاصله سهولت در بریدن پرز های اضافی فرش است.
• کاردک: کاردک یا کثر برای بریدن سر خامه های اضافی بعد از گره زدن مورد استفاده قرار می گیرد.

انواع گره ها در قالی بافی

در یک قالی هرچه تعداد گره ها بیشتر و فرش پر تر باشد آن فرش از کیفیت بهتری برخوردار است. پس تعداد و تراکم گره ها و ظرافتشان خوب یا بد بودن و کیفیت فرش را می رساند. انواع گره ها در هنر قالی بافی عبارتند از:

گره های ترکی

در این نوع گره خامه فرش به دور دو تار زیر و رو گره می خورد؛ که خود در سه نوع گره ممتاز، گره معمولی ترکی، گره برعکس یا گره برجسته وجود دارد.

گره فارسی

در گره فارسی خامه فرش به دور یک تار گره می خورد و از پشت تار بعدی بیرون می آید که بر اساس جهت به دو نوع گره فارسی چپ به راست و گره فارسی راست به چپ تقسیم می شود.

گره های تقلبی

همانطور از اسمش پیداست نوعی تقلب به شمار میاد و اصلا گره ای وجود ندارد. دوام گره ترکی و فارسی را ندارد و ارزش فرش را پایین می آورد، چون چگالی فرش را تغییر می دهد؛ و شامل گره کمانشیب، گره تقلبی یو شکل یا بی گره بافی و جفتی بافی است.

گره های هنری

از این نوع گره برای فرش های تزئینی و تابلویی استفاده می شود و انواع آن عبارتند از گره هنری تک تار یا پیچشی گره اسپانیولی، گره آویز، گره قرضی، گره مضاعف، گره دو رنگ، گره سنه، گره برعکس، گره مغلوب.

بیشتر بدانید: با مشاغل خانگی هم می توانیم درآمد خوبی داشته باشیم!

هنر قالی بافی شاید مهمترین هنر مردمان ایران باشد که همیشه با خود نام ایران و فرهنگ ایرانی را به سایر نقاط دنیا برده است. شما هم اگر نظری در خصوص فرش بافی در ایران داشته و یا تجربه ای از قالی بافی و روش های بافت آن دارید، با ما و دیگر مخاطبان خبرنگاران در میان بگذارید.