سفر قریب الوقوع پامپئو به ازبکستان؛ مهم ترین موضوعات مورد توجه آمریکایی ها کدام اند؟ - عاشقان علم الکترونیک

اگر علاقمند به سفر با بهترین تور لوکس کانادا هستید با ما همراه شوید

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، روابط ازبکستان و ایالات متحده آمریکا را می توان پر فراز و نشیب ترین روابط یک جمهوری آسیای مرکزی با ایالات متحده در نظر گرفت. در نخستین سال های پس از استقلال، اسلام کریم اف، اولین رئیس جمهور ازبکستان ضمن حفظ مناسبات نزدیک با مسکو در دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین، کوشش می نماید تا بهبود مناسبات با ایالات متحده آمریکا را نیز در دستور کار قرار دهد، با این حال نگاه آمریکایی ها به جناح اوپوزیسیون وقت (جنبش بیرلیک) مانع از توسعه کمی و کیفی روابط در سال های نخست پس از استقلال شد. در آن موقع البته مداخله ازبکستان در جنگ داخلی تاجیکستان بعضاً با همکاری آمریکایی ها نیز صورت می گرفت. در نهایت اما پس از ماجرای 11 سپتامبر و هجوم آمریکا به افغانستان و اوج دوره افول روسیه پساشوروی در اواخر دهه 1990 را می توان نقطه عطف نزدیکی آمریکا و ازبکستان در نظر گرفت.

پس از آن بود که کریم اف در سال 2002 نخستین سفرش به ایالات متحده و ملاقات با جورج بوش پسر را رقم زد، سپس سیر مناسبات دو کشور رو به رشد گذارد. در نتیجه این بهبود روابط ازبکستان به نیروهای ناتو و ایالات متحده اجازه داد تا از پایگاه هوایی کارشی خان آباد در خاک این کشور برای حمله به افغانستان استفاده نمایند. تحولات سال 2006 در اندیجان و مواضع ایالات متحده اما دوباره روابط دو کشور را رو به سردی نهاد. بعد از آن نیز ازبکستان در لیست تحریم های ایالات متحده نهاده شد و شرایط به مراتب بدتر شد.

موازنه مسکو واشنگتن در سیاست خارجی جدید میرضیایف

با روی کار آمدن شوکت میرضیایف، ازبکستان در یکی از نخستین و مهم ترین گام های سیاست خارجی خود، روی به رویکرد موازنه مثبت، همچون الگوی نسبتاً پیروز قزاقستان گذارد. در نخستین ماه های پس از ریاست جمهوری اش، میرضیایف یک سفر مهم به واشنگتن و ملاقات با دونالد ترامپ را در دستور کار قرار داد. در بازه پس از آن و بر اساس نقشه راهی که مورد توافق دو کشور نهاده شد، روابط با یک شیب ملایم رو به توسعه نهاد. در این دوره ازبکستان شماری از اصلاحات مدنظر ایالات متحده را در داخل اعمال نمود و به عوض از مقادیر قابل توجهی یاری مالی و سرمایه گذاری شرکت های آمریکایی، و البته بخش مهمی از لابی های سیاسی در سطح بین المللی برخوردار شد.

با این حال نقش مسکو متغیری است که در این فرایندها بسیار تأثیرگذار بوده است. هم زمان با ایالات متحده آمریکا، روسیه نیز فرایند توسعه کمی و کیفی مناسبات خود با تاشکند را از 2017 در دستور کار قرار داده است. نمودهای این توسعه مناسبات در حوزه های امنیتی و سیاسی به وضوح قابل مشاهده است. این فرایند موجب شد تا ازبکستان همچون همواره مقابل یک دوراهی سخت مسکو واشنگتن قرار بگیرد، به همین دلیل، از روز گذشته رسانه ای ازبک و آمریکایی از سفر قریب الوقوع مایک پامپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده به ازبکستان در ابتدای سال 2020 خبر داده ا ند.

در سفر احتمالی پامپئو به تاشکند مهم ترین محورهای احتمالی مباحث دو طرف پیرامون موارد مذکور خواهد بود. البته باید اشاره داشت به خلاف پامپئو که نخستین سفرش به عنوان وزیر امور خارجه ایالات متحده را به ازبکستان ترتیب می دهد، سرگئی لاوروف، همتای روسی وی سفرهای متعددی را به تاشکند در این دوره داشته است.

دوراهی اتحادیه مالی اوراسیا و سازمان تجارت جهانی

حوزه اقتصاد اصلی ترین و کلیدی ترین محور ملاقاتهای اخیر خواهد بود. ازبکستان برای اجرای برنامه های اصلاحی و جهش پیش بینی شده در توسعه مالی، به میزان قابل توجهی احتیاجمند ورود به نهادهای مالی و مالی بین المللی است. در منطقه آسیای مرکزی و به طور عام تر شوروی سابق، مهم ترین و در دسترس ترین نهاد، اتحادیه مالی اوراسیا می باشد. مسکو پیش از این چندین بار از ازبکستان برای عضویت در این اتحادیه گمرکی ارتقایافته و استفاده از مزایای آن دعوت نموده است. حضور در این اتحادیه نیز می تواند به میزان قابل توجهی موجب رشد مالی ازبکستان از چند جهت گردد؛ مهم ترین وجه این موضوع کارگران مهاجر ازبکی هستند که در حال حاضر در روسیه و به شمار کمتر در قزاقستان و بلاروس به سر می برند. تسهیل صدور مجوز کاری و شماری از مزایای دیگر می تواند سهم وجوه ارسالی توسط این کارگران را در فراوری ناخالص داخلی ازبکستان ارتقا دهد. طی 6 ماه نخست سال 2019 این رقم بیش از 2 میلیارد دلار بوده است. از سوی دیگر نیز، بهترین بازار برای محصولات ازبک در حوزه شوروی سابق وجود دارد، لذا، بهره مندی از تعرفه های ترجیحی در این منطقه می تواند رشدی سریع و مقرون به صرفه برای ازبکستان فراهم آورد.

از سوی دیگر اما یک چالش جدی ازبکستان در این زمینه، عضویت در سازمان تجارت جهانی برای توسعه مناسبات با کشورهای غربی و بهره مندی از یاری های آمریکایی ها است. ازبکستان همچنین نیم نگاهی به ایجاد وابستگی متقابل مالی با غرب و توازن تجاری کنار موازنه سیاسی دارد. ایالات متحده اخیراً به طور رسمی ازبکستان را در مورد عضویت در اتحادیه مالی اوراسیا تهدید کرد. ویلبر راس، وزیر تجارت آمریکا اخیراً به طور صریح گفته بود عضویت ازبکستان در اتحادیه اوراسیا می تواند مانع از عضویت آن در سازمان تجارت جهانی گردد. وی همچنین در یک بسته حمایتی و انگیزشی، پیشنهاد افزایش صادرات ازبکستان به آمریکا به مبلغ 1.5 میلیارد دلار را برای کاهش وابستگی و امتیازات اتحادیه اوراسیا مطرح نموده بود.

اکنون به نظر می رسد یکی از محورهای کلیدی مذاکرات پامپئو با مقامات ازبک قانع کردن آن ها برای انتخاب سازمان تجارت جهانی به جای اتحادیه اوراسیا باشد، در عین حال به نظر می رسد ازبکستان در صدد یافتن راهی میانه برای استفاده از بخش مهمی از مزیت های هر دو طرف است.

مسئله ازبکستانِ هسته ای

محور مهم دیگری که به نظر می رسد در این سفر با جدیت از سوی آمریکایی ها مورد توجه قرار بگیرد، برنامه های هسته ای ازبکستان است. تاشکند در یک قرارداد با مسکو، پیرامون ساخت یک نیروگاه اتمی مدرن در ولایت بخارا توافق نموده است. مراحل تحقیقات اولیه و جانمایی این پروژه به اتمام رسیده و وارد فرایند طراحی و ساخت شده است. با توجه به احتیاج فوری ازبکستان به تأمین انرژی برای توسعه مالی پیش بینی شده، پیش بینی می گردد طی 5 سال آینده فاز نخست این نیروگاه تأسیس گردد.

از سوی دیگر اما رویکرد ایالات متحده در آسیای مرکزی طی دوران پس از فروپاشی شوروی بر عدم اشاعه متمرکز بوده است. در قزاقستان به خوبی این رویکرد پیگیری شده و این کشور یکی از جمهوری های پیش رو در این زمینه می باشد، با این حال اما روسیه نه تنها در شوروی سابق بلکه در سطح جهان، در توسعه استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای پیش رو بوده و در بیش از 30 کشور جهان تأسیسات مدرن هسته ای راه اندازی نموده است، رویکردی که واشنگتن به شدت مخالف آن است.

از این منظر، پیش بینی می گردد ازبکستانِ هسته ای نیز یکی از محورهای گفت وگوی پامپئو با مقامات ازبک باشد. تشدید نظارت ها و فعالیت در چارچوب نظارت نهادهای بین المللی یکی از درخواست های احتمالی آمریکایی ها در صورت عدم توانایی ارائه یک آلترناتیو خواهد بود.

همکاری های امنیتی منطقه ای

ایالات متحده آمریکا یک استراتژی ژئوپولیتیک اتصال آسیای مرکزی به آسیای جنوبی را طی ماه های اخیر مطرح و پیگیری نموده است. بخش نخست این پروژه با احداث خط لوله انتقال گاز تاپی پیگیری شده است. در فرایند ایجاد صلح و ثبات در افغانستان با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه ازبکستان، این موضوع از دریچه دیگری پیگیری شده است. مذاکرات بین افغانی یک سال اخیر با میانجی گری ازبکستان یکی از نمودهای این فرایند بوده است، در عین حال، واشنگتن متمایل به توسعه بعضی پیوندهای نظامی و امنیتی با تاشکند نیز بوده است.

از سوی دیگر اما مسکو نیز به تقویت پیوندهای نظامی و امنیتی منطقه ای در چارچوب های دوجانبه و چندجانبه پرداخته است. بخش مهمی از این موضوع در خلال سازمان همکاری شانگهای و با مشارکت چین صورت گرفته است. اخیراً نیز شمار اندکی از نیروهای نظامی ازبک در رزمایش نظامی سنتر2019 در روسیه و چند جمهوری آسیای مرکزی حضور داشتند. این مناسبات کنار بازگشت قراردادهای امنیتی و نظامی پیشین حتی موجب شد شائبه عضویت مجدد ازبکستان در سازمان پیمان امنیت دسته جمعی، که آخرین بار سال 2012 از آن خارج شده بود، مطرح گردد. این موضوع نیز احتمالاً یکی از محورهای مذاکرات وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در تاشکند خواهد بود.

+